تفاوت گیاه‌خواری و وگان چیست؟

مقدمه

مسأله غذایی ما صرفاً انتخاب خوردن یک چیز یا نخوردن چیز دیگر نیست؛ در پشت آن دلایل اخلاقی، زیست‌محیطی و سلامت‌محور نهفته‌اند. گیاه‌خواری و وگان بودن دو رویکرد رایج‌اند که بسیاری از مردم فکر می‌کنند یکی همان دیگری است، اما در واقع تفاوت‌هایی بنیادین بینشان وجود دارد. شناخت این تفاوت‌ها می‌تواند به انتخاب آگاهانه‌تر منجر شود.

بخش اول: تعریف‌ها و تفاوت‌ها

تعریف گیاه‌خواری

«گیاه‌خواری» به معنای پرهیز از خوردن گوشت حیوانات است: این شامل گوشت قرمز، مرغ، ماهی و سایر جانوران می‌شود. اما گیاه‌خواران معمولاً محصولات جانبی حیوان (مثل لبنیات، تخم‌مرغ، عسل) را ممکن است مصرف کنند، مگر آنکه نوع گیاه‌خواری خاصی را دنبال کنند. Healthline+2Live Science+2

البته در گیاه‌خواری هم دسته‌بندی‌هایی هست:

• لاکتو-اوو گیاه‌خواری: از گوشت پرهیز می‌کند اما لبنیات و تخم‌مرغ مصرف می‌کند. Healthline+2Live Science+2
• لاکتو گیاه‌خواری: گوشت و تخم‌مرغ نمی‌خورد، اما لبنیات مصرف می‌کند. Nutrition Ed+1
• اُوو گیاه‌خواری: گوشت و لبنیات را کنار می‌گذارد، اما تخم‌مرغ می‌خورد. Nutrition Ed+1
• پِسکاتاریانیسم (پِسکاتاریانی): در برخی تعاریف شبه‌گیاه‌خواری محسوب می‌شود؛ گوشت حیوانات خشکی نمی‌خورد، اما ماهی مصرف می‌کند. Healthline+1

در گیاه‌خواری، تمرکز اصلی بر انتخاب رژیم غذایی است و ممکن است فرد توجه چندانی به لباس، محصولات آرایشی یا سایر کالاهای حیوانی نداشته باشد.

تعریف وگانیسم

وگانیسم یا وگان بودن، سطحی فراتر از رژیم غذایی است. وگان‌ها، علاوه بر پرهیز از خوردن گوشت، از مصرف هر محصولی که مستقیماً یا غیرمستقیم از حیوان آمده باشد، اجتناب می‌کنند، چه برای غذا، چه لباس، چه لوازم آرایشی یا صنایع دیگر. Nutrition Ed+2PETA Australia+2

از دید مؤسسه وگان (The Vegan Society)، وگان بودن یک سبک زندگی است که «هدفش حذف کامل بهره‌کشی و ظلم به حیوانات تا حد امکان» است. Nutrition Ed+1

به عنوان مثال، وگان‌ها معمولاً از استفاده چرم، پشم، ابریشم، لوازم آرایشی که آزمایش حیوانی داشته‌اند یا دارای اجزای حیوانی‌اند (مانند موم زنبور) پرهیز می‌کنند. Nutrition Ed+2PETA Australia+2

بنابراین، هر وگانی و گیاه‌خوار نیست، اما هر گیاه‌خوار ممکن است وگان نباشد.

مقایسه دقیق: گیاه‌خواری در برابر وگان

پس به طور خلاصه:

• گیاه‌خواری یک رژیم غذایی است: تمرکز بر نخوردن گوشت، ولی اغلب مصرف لبنیات، تخم‌مرغ و دیگر محصولات حیوانی را همانند گذشته ممکن می‌شود.
• وگانیسم یک فلسفه و سبک زندگی کلی‌تر است: نه فقط غذا، بلکه کالاها، پوشاک، تفریحات و حتی آزمایشات بر روی حیوانات را نیز شامل می‌شود و تا حد ممکن از بهره‌کشی حیوانی پرهیز می‌کند.

بخش دوم: مضرات مصرف محصولات حیوانی

مصرف گوشت، لبنیات، تخم‌مرغ و دیگر محصولات حیوانی ، اگر بی‌رویه یا بدون برنامه‌ریزی دقیق باشد، می‌تواند مشکلات جدی برای سلامت انسان و محیط زیست ایجاد کند. در این بخش، به مهم‌ترین مضرات آنها اشاره می‌کنم.

مضرات برای سلامت انسان

1. بیماری‌های قلبی و عروقی
   مصرف گوشت فرآوری شده و چربی‌های اشباع حیوانی با افزایش کلسترول LDL، تصلب شرایین و بالا رفتن ریسک بیماری قلبی و سکته مرتبط است. مطالعات نشان می‌دهند که جایگزینی بخش از مصرف گوشت با منابع گیاهی می‌تواند ریسک بیماری قلبی را کاهش دهد. Frontiers+3PubMed+3American College of Lifestyle Medicine+3
2. دیابت نوع ۲ و اختلال متابولیکی
   رژیم‌های غنی از محصولات حیوانی ممکن است باعث مقاومت به انسولین شوند. در مقابل، رژیم‌های بر پایه گیاهان به کنترل قند خون، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش HbA1c کمک می‌کنند. PubMed+2PubMed+2
3. چاقی و افزایش وزن
   گوشت‌ها و لبنیات پرچرب کالری بیشتری دارند و اگر مصرف کنترل نشود، می‌توانند به اضافه وزن منجر شوند.
4. سرطان
   گوشت فرآوری شده و گوشت قرمز به عنوان «سرطان‌زا» شناخته شده‌اند یا در گروه گوشت‌های احتمالاً سرطان‌زا قرار گرفته‌اند. مثلاً سازمان بهداشت جهانی پردازش گوشت را سرطان‌زا دانسته است. مصرف لبنیات نیز ممکن است در برخی انواع سرطان تأثیرگذار باشد.
   در بررسی‌ها، رژیم‌های گیاهی با کاهش خطر ابتلا به سرطان روده و برخی سرطان‌های دستگاه گوارش مرتبط دانسته شده‌اند. ScienceDaily+2PubMed+2
5. التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو
   برخی ترکیبات موجود در محصولات حیوانی ممکن است فرآیندهای التهابی را تقویت کنند. در مقابل، گیاهان آنتی‌اکسیدان دارند که می‌توانند التهاب را کاهش دهند. American College of Lifestyle Medicine+2PubMed+2
6. آلودگی میکروبی و مقاومت به آنتی‌بیوتیک
   گوشت ممکن است آلوده به باکتری‌هایی مثل سالمونلا، E. coli و استافیلوکوک باشد، و در دامداری‌های صنعتی استفاده گسترده از آنتی‌بیوتیک موجب ظهور مقاومت میکروبی شده است.
7. کمبود و نابرابری در مواد مغذی
   رژیم حیوانی ممکن است به نظر کامل برسد، اما اگر مصرف متعادل نباشد، مشکل دارد: چربی اشباع زیاد، کلسترول بالا، احتمال کمبود فیبر، و امکان دریافت متوازن مواد مغذی نظیر فیبر، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و فیتونوترینت‌ها کمتر است.

مضرات برای محیط زیست و منابع طبیعی

1. انتشار گازهای گلخانه‌ای
   صنعت دام‌پروری سهم قابل توجهی در انتشار گازهای گلخانه‌ای (متان، نیتروژن اکسید، CO₂) دارد. کاهش مصرف محصولات حیوانی یکی از راهکارهای مؤثر برای کاهش ردپای کربنی است. PubMed+3ScienceDaily+3Frontiers+3
2. مصرف آب و زمین
   برای پرورش دام و تولید علوفه مقدار زیادی آب و زمین لازم است. بسیاری از جنگل‌ها و اکوسیستم‌ها برای تبدیل به چراگاه یا مزارع علوفه پاکسازی می‌شوند، که ضربه‌ای به تنوع زیستی می‌زند. PubMed+2ScienceDaily+2
3. آلودگی خاک و آب با کود و فضولات حیوانی
   فاضلاب‌های دامداری، استفاده از کودهای شیمیایی و دفع فضولات حیوانی منجر به آلودگی آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها می‌شود.
4. کاهش تنوع زیستی
   با از بین رفتن زیستگاه حیوانات به دلیل تبدیل زمین‌ها به مزارع یا چراگاه، بسیاری از گونه‌ها نابود می‌شوند.
5. کارایی پایین در تبدیل انرژی غذایی
   وقتی دام‌ها علوفه مصرف می‌کنند، بخشی از انرژی را صرف متابولیسم، حرکت و زندگی می‌کنند. تولید گوشت از علوفه در بسیاری موارد کارایی انرژی پایین‌تری نسبت به مصرف مستقیم گیاهان دارد.

به‌طور کلی، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که جایگزینی معقول مصرف حیوانی با منابع گیاهی می‌تواند تأثیرات مثبت قابل توجهی بر سلامت و محیط زیست داشته باشد. American College of Lifestyle Medicine+4Frontiers+4ScienceDaily+4

بخش سوم: مزایای مصرف منابع گیاهی جایگزین

انتخاب منابع گیاهی به جای محصولات حیوانی، اگر به درستی انجام شود، می‌تواند فواید بسیار گسترده‌ای در زمینه‌های زیر به همراه داشته باشد:

فواید سلامت

1. کاهش ریسک بیماری‌های مزمن
   مطالعات متعددی نشان داده‌اند که رژیم‌های گیاهی یا کم‌تر حیوانی با کاهش ریسک بیماری‌های قلبی، دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و برخی سرطان‌ها همراه‌اند. American College of Lifestyle Medicine+3PubMed+3ScienceDaily+3
2. کاهش کلسترول و چربی بد
   گیاهان کلسترول ندارند و چربی اشباع‌شان معمولاً پایین‌تر است، که به بهبود پروفایل لیپید خون کمک می‌کند. American College of Lifestyle Medicine+1
3. فیبر، آنتی‌اکسیدان و ترکیبات گیاهی مفید
   مصرف میوه، سبزی، حبوبات، غلات کامل و مغزها باعث تأمین فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیتونوترینت‌ها می‌شود که سیستم گوارش، سلامت روده و کاهش التهاب را تقویت می‌کنند.
4. مدیریت وزن بهتر
   گیاهان معمولاً چگالی انرژی پایین‌تری دارند و احساس سیری بهتری از طریق فیبر فراهم می‌کنند، که به کنترل وزن کمک می‌کنند.
5. بهبود فشار خون و قند خون
   رژیم گیاهی به کاهش فشار خون، کنترل گلیسمی و کاهش HbA1c کمک می‌کند. PubMed+2PubMed+2
6. افزایش طول عمر و کاهش خطر مرگ عمومی
   بررسی‌های بزرگ جهانی نشان داده‌اند کسانی که رژیم گیاهی دارند، نرخ مرگ‌ومیر کلی پایین‌تری دارند، به ویژه در بخش بیماری‌های قلبی. Frontiers+1
7. پیشگیری از آپنه خواب
   یک مطالعه جدید نشان داده است که رژیم گیاهی ممکن است خطر آپنه خواب را تا حدود ۱۹٪ کاهش دهد. The Guardian
8. تغذیه بهتر در کل جمعیت
   در سرتاسر جهان، دسترسی به گوشت و محصولات حیوانی گران است؛ اگر رژیم‌های گیاهی بهینه‌تر شوند، می‌توان به تأمین عادلانه‌تر تغذیه کمک کرد. arXiv

مزایای اخلاقی و اجتماعی

• کاهش بهره‌کشی و ظلم به حیوانات
• کاهش تعداد حیواناتی که در شرایط نامناسب نگهداری می‌شوند
• انتقال پیام اخلاقی به جامعه
• حمایت از کارگران در صنایع حیوانی که در خطوط کشتار، تجربه فیزیکی و روحی سختی دارند

مزایای زیست‌محیطی

• کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای
• مصرف کمتر آب و خاک
• حفظ تنوع زیستی
• کاهش آلودگی آب و خاک
• استفاده کاراتر از منابع غذایی

تحقیقات نشان می‌دهند که رژیم گیاهی اگر درست طراحی شود، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر سلامت انسان و محیط داشته باشد. هم‌زمان، باید از رژیم‌های گیاهی غیرمتعادل و بسیار فرآوری‌شده پرهیز کرد. Frontiers+3PubMed+3PubMed+3

بخش چهارم: نکات مهم در انتخاب صحیح رژیم گیاهی یا وگان

اگر بخواهی رژیم گیاهی یا وگان را انتخاب کنی، چند نکته مهم را باید رعایت کنی:

1. برنامه‌ریزی تغذیه‌ای
   مطمئن شو که پروتئین کافی، آهن، روی، کلسیم، ویتامین D و ویتامین B12 را تأمین می‌کنی.
2. استفاده از مکمل B12
   چون تقریباً در گیاهان یافت نمی‌شود، بسیاری از گیاه‌خواران و وگن‌ها نیاز به مکمل دارند.
3. ترکیب مواد مغذی
   نخود، عدس، توفو، سویا، غلات کامل، مغزها و دانه‌ها منابع خوب پروتئین‌اند.
4. مصرف غذاهای کامل، نه فوق‌فرآوری ‌شده
   خوردن غذاهای گیاهی فرآوری‌شده زیاد (همچون سوسیس گیاهی و فست‌فود گیاهی) ممکن است برخی معایب غذاهای حیوانی را داشته باشد، مانند سدیم بالا و چربی‌های ناسالم.
5. کنترل مقدار مصرف انرژی
   گرچه غذاهای گیاهی معمولاً کالری کمتری دارند، اگر زیاد مصرف شوند (مثلاً شیرینی‌های گیاهی) ممکن است باز اضافه وزن بیاوری.
6. آگاهی و آموزش
   مطالعه، مشاوره با متخصص تغذیه و آشنایی با منابع گیاهی بومی کمک بزرگی است.
7. تدریجی رفتن، نه تغییر ناگهانی کامل
   ممکن است اول به گیاه‌خواری ملایم بروی و سپس گام‌به‌گام به سمت وگان شدن پیش بروی.

جمع‌بندی

تفاوت اصلی میان گیاه‌خواری و وگان بودن در میزان محدودیت و دامنه اخلاقی است: گیاه‌خواری بیشتر بر رژیم غذایی تمرکز دارد، اما وگان بودن به سبک زندگی کامل و پرهیز از همه محصولات حیوانی نیز توجه می‌کند.

مصرف بی‌رویه یا ناآگاهانه محصولات حیوانی می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت انسان و محیط زیست ایجاد کند. در مقابل، انتخاب منابع گیاهی جایگزین (با برنامه‌ریزی مناسب) می‌تواند فواید فراوانی را به ارمغان آورد: کاهش ریسک بیماری‌های مزمن، بهبود سلامت کلی، کاهش آثار زیست‌محیطی، و حمایت از حقوق حیوانات.

منابع

1. Vegan vs Vegetarian – What’s the Difference? — Healthline Healthline
2. What’s the Difference Between a Vegetarian and a Vegan? — PETA PETA
3. Veganism vs Vegetarianism – Nutritioned Nutrition Ed
4. Vegetarian and vegan diets: benefits and drawbacks — PubMed PubMed
5. Exploring Benefits and Barriers of Plant‑Based Diets — PubMed PubMed
6. Two decades of studies suggest health benefits associated with plant‑based diets — ScienceDaily ScienceDaily
7. Plant-based diets and total and cause-specific mortality — Frontiers Frontiers
8. The benefits of plant‑based nutrition — American College of Lifestyle Medicine American College of Lifestyle Medicine
9. Meat‑Free Day Reduces Greenhouse Gas Emissions … — مطالعه دانشگاهی arXiv
10. مطالعه جهانی درباره قیمت و تأثیر زیست‌محیطی غذاها arXiv
11. آستانه تغذیه جهانی و دسترسی به مواد غذایی سالم — arXiv

برای مطالعه بیشتر

Factory Farming: Cruelty for Humans, Animals and the Planet

Animals

Environment

Humans

Take Action

https://www.linkedin.com/company/Vegland/

https://virgool.io/VegLand

Home

https://www.instagram.com/mehravamag/